ربا در قرآن و در روایات معصومین عمل زشت و ناپسندی قلمداد شده است از این رو در قانون مجازات اسلامی نیز این عمل جرم بوده و برای آن مجازات تعیین شده است.
ربا به دو صورت ربا معاملاتی یا ربا قرضی وجود دارد.
ربا معاملاتی ربایی است که در آن دو جنس یکسان ولی با میزان متفاوت در برابر یکدیگر معامله می شوند. مثل آن که شخصی 1000کیلو برنج هاشمی را در مقابل 1500 کیلو از برنج هاشمی معامله کند.
شایع ترین نوع ربا، ربا قرضی است که عبارت است از اینکه شخصی مالی را به دیگری قرض دهد و در نهایت بیش از مقدار قرض داده شده از طرف مقابل پس بگیرد مثل آنکه شخص 10 میلیون تومان به دیگری قرض دهد ولی 15 میلیون تومان پس گیرد.
ربا دهنده کسی است که در ازا دریافت مبلغی پول حاضر به پرداخت سود یا ربا می شود.
ربا گیرنده کسی است که به دیگری پولی را قرض داده و مبلغی اضافه بر آنچه قرض داده است از طرف مقابل دریافت می کند.
طبق قانون معاملات ربوی به علت نامشروع بودن جهت (علت) معامله باطل می باشند، علاوه بر آن ربا دهنده، رباگیرنده و واسطه جرم ربا هر سه به مجازات حبس به مدت 6 ماه تا 3 سال، تا 74 ضربه شلاق و پرداخت جزا نقدی به میزان مال مورد ربا محکوم خواهند شد.
قرارداد ربا اگر بین پدر و فرزند، زن و شوهر یا مسلمان از کافر منعقد شود مشمول مجازات نخواهد بود.
اگر شخص ربا دهنده مجبور به پرداخت ربا باشد مثل آن که شخصی فرزند مریضی داشته و برای معالجه فرزند خویش مجبور به قبول معامله ربوی و پرداخت ربا شود. این شخص به علت اضطرار در قبول معامله ربا مجازات نمی شود اما ربا گیرنده مجازات خواهد شد.
معاملاتی که برای سرمایه گذاری انجام شده و علاوه بر سود طرفین در زیان حاصله از سرمایه گذاری هم شریک می شوند ربوی محسوب نخواهد شد. هرچند که ممکن است شرطی ضمن این معاملات ذکر شود به این صورت که شخصی که عامل ضرر است باید خسارت شریک دیگر را جبران کند.
شکایت از ربا دهنده یا ربا گیرنده همچون سایر مجرمان باید در دادسرا عمومی محل وقوع جرم مطرح شود.
لازم به ذکر است که این جرم از جمله جرائم غیر قابل گذشت بوده در نتیجه برای پیگیری مرتکب آن نیاز به شاکی خصوصی نیست و دادستان می تواند خود راسا ربا دهنده یا ربا گیرنده را مورد تعقیب قرار دهد. همچنین اگر رسیدگی به جرم با شکایت شاکی خصوصی شروع شود با انصراف او از شکایت رسیدگی متوقف نخواهد شد.
برای اثبات این جرم می توانید از شهادت شهود یا مطلعین یا حتی از اسناد و مدارک دیگر استفاده کنید. اما اثبات این گونه جرائم دشوار بوده زیرا معمولا ربا گیرنده حاضر به امضا هیچگونه قراردادی نشده و از ربا دهنده چک یا سفته دریافت می کند تا در زمان سررسید بتواند با استفاده از چک یا سفته قانونی علیه ربا دهنده اقدام کند.
لازم به ذکر است که این جرم از جمله جرائم غیر قابل گذشت بوده در نتیجه برای پیگیری مرتکب آن نیاز به شاکی خصوصی نیست و دادستان می تواند خود راسا ربا دهنده یا ربا گیرنده را مورد تعقیب قرار دهد.
اگر کسی برای ایجاد ترس و وحشت بین مردم و از بین بردن آزادی و امنیت دست به اسلحه ببرد به عمل او محاربه و به خود شخص محارب یا مفسد فی الارض گویند.
اولین مصداق محاربه زمانی محقق می شود که شخص به قصد ایجاد رعب و وحشت برای عموم مردم دست به اسلحه ببرد حتی اگر از آن استفاده نکند.
اگر کسی در اجتماع دست به اسلحه ببرد در حالی که قصد ایجاد رعب و وحشت عمومی را نداشته باشد و فقط بخواهد یک شخص خاص را بترساند، محارب محسوب نمی شود.
دومین مصداق محاربه سرقت مسلحانه یا قطاع الطریق (راهزنی) است. قطاع الطریق اگر با استفاده از سلاح انجام شود خود نوعی سرقت مسلحانه است و محاربه تلقی می شود. قطاع الطریق و سرقت اموال اشخاص در خارج از شهر اگر بدون استفاده از سلاح انجام شود، محاربه نمی باشد.
مصداق سوم محاربه عبارت است از اینکه تمام اعضا نظامی یا غیر نظامی یک گروه یا جمعیت منسجم که مرکزیت آن نیز باقی است علیه حکومت اقدام به قیام مسلحانه کنند. در این صورت تمام اعضا آن گروه محارب محسوب می شوند.
مصداق چهارم زمانی محقق می شود که شخص یا گروهی طرح از بین بردن حکومت را بکشند و برای این منظور سلاح تهیه کنند. این افراد محارب محسوب می شوند. علاوه بر آنها کسانی که منابع مالی در اختیار این افراد می گذارند یا اسباب، وسایل و سلاح های مورد نظرشان را تهیه می کنند نیز محارب یا مفسد فی الارض هستند.
تهیه اسلحه به تنهایی محاربه نیست بلکه اگر از آن اسلحه برای بر اندازی حکومت یا ایجاد ترس و وحشت استفاده شود عنوان محاربه می گیرد.
تامین منابع مالی نیز در صورتی محاربه محسوب می شود که شخص با آگاهی نسبت به هدف فرد یا گروه منابع مالی را دراختیار آنان گذاشته باشد.
مصداق پنجم محاربه زمانی محقق می شود که افرادی قصد کودتا داشته و شخصی پست حساسی در کودتا را به عهده گیرد و حضور او در کودتا موثر باشد، این شخص محارب محسوب می شود.
رکن یا عنصر معنوی جرم محاربه عبارت است از اینکه محارب با قصد و اراده خود از اسلحه برای ایجاد رعب و وحشت بین مردم استفاده کند. صرف استفاده از اسلحه محاربه نیست، محاربه زمانی محقق می شود که استفاده از اسلحه به منظور ایجاد رعب و وحشت بین مردم باشد.
عنصر مادی به معنا انجام عمل مجرمانه است. در مورد جرم محاربه زمانی که شخص دست به اسلحه ببرد و باعث ترس و وحشت مردم شود به گونه ای که امنیت جامعه را از بین ببرد جرم محاربه محقق شده است.
طبق قانون جرم محاربه در صورت استفاده از سلاح محقق می شود و منظور از سلاح در قانون اعم است از سلاح گرم یا سرد.
محاربه از جرائم حدی است که مجازات آن عبارت است از:
اعدام
صلب (شخص را سه روز بدون آب و غذا به صلیب می بندند.)
قطع دست راست و پا چپ
نفی بلد (تبعید)
تعیین مجازات با قاضی خواهد بود.
افساد فی الارض عنوان عام تری نسبت به جرم محاربه بوده و محاربه از مصادیق آن به شمار می رود.
هدف از انجام جرم افساد فی الارض مقابله با حکومت و برهم زدن آن است در حالی که هدف از محاربه از بین بردن امنیت در جامعه و ایجاد رعب و وحشت می باشد.
محاربه به صورت علنی و با انجام فعل مثبت مثل اسلحه کشیدن محقق می شود و به امنیت نظامی و انتظامی کشور خلل وارد می کند. در حالی که افساد فی الارض ممکن است غیر علنی باشد و علاوه بر امنیت نظامی به امنیت فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی و سیاسی خلل وارد کند.
سرقت که یکی از جرائم علیه اموال و مالکیت شخصی اشخاص می باشد، جرمی است که در آن شخصی مال دیگری را بدون اذن وی می رباید.
شی سرقت شده باید منقول (قابل حمل) باشد.
ارزش اقتصادی داشته باشد.
متعلق به شخصی به غیر از سارق باشد.
عنصر معنوی جرم سرقت عبارت است از اینکه شخص سارق با علم به اینکه آن مال متعلق به غیر است و با نیت بدست آوردن آن و تصاحب مال غیر، عمل سرقت را انجام دهد.
عنصر مادی در واقع انجام عمل مجرمانه می باشد. در سرقت، عمل مجرمانه همان ربایش و برداشتن مال غیر بدون اذن مالک و به صورت مخفی است.
سرقت حدی، سرقتی است که در آن هتک حرز شده (حرز محلی است که مال در آن نگهداری می شود.) و مال از حرز به صورت مخفیانه و بدون اطلاع صاحب آن خارج شود. اگر سرقتی با اطلاع صاحب مال انجام شود، سرقت حدی محسوب نخواهد شد.
اگر دو نفر مرتکب عمل سرقتی شوند به طوری که یکی از آنها حرز را بشکند و دیگری مال را برباید، هر دو آنها به مجازات سرقت حدی محکوم خواهند شد.
مجازات سرقت حدی برای بار اول عبارت است از قطع 4 انگشت دست راست از انتها آنها.
برای بار دوم پای چپ سارق را از برآمدگی آن قطع می کنند.
برای بار سوم سارق به حبس ابد محکوم می شود.
برای بار چهارم سارق اعدام خواهد شد حتی اگر سرقت در زندان اتفاق افتد.
طبق قانون مجازات اسلامی اگر سرقت حدی نبوده ولی دارای شرایط ذیل باشد، مرتکب آن به مجازات 5 تا 20 سال حبس و 74 ضربه شلاق محکوم می شود.
سرقت در شب انجام شود.
سارقین بیش از یک نفر باشند.
یک یا چند نفر از آنان سلاح سرد یا گرم داشته باشند.
از دیوار بالا رفته، حرز را شکسته یا کلید ساختگی بسازد.
از لباس یا عنوان مامورین دولتی استفاده کند.
سرقت از محل سکونت انجام شده باشد.
اگر سارق مسلح بوده و سرقت با آزار انجام شود، مرتکب به مجازات 3 ماه تا 10 سال حبس و 74 ضربه شلاق محکوم می شود. همچنین اگر ضمن این سرقت به دیگری جرحی وارد شود، به مجازات جرح هم محکوم می شود.
اگر دو یا چند سارق در شب اقدام به سرقت کرده در حالی که سلاح همراه داشته باشند به مجازات حبس از 5 تا 15 سال و تا 74 ضربه شلاق محکوم می شوند.
اگر سارق از طریق کیف زنی، جیب بری و امثالهم اموال دیگران را بدزد به مجازات حبس از یک تا 5 سال و تا 74 ضربه شلاق محکوم خواهد شد.
اگر سارقان به همراه سلاح یا بدون داشتن آن، برای دزدی به منزلی رفته و باعث هتک ناموس شوند به مجازات حبس ابد یا اعدام محکوم خواهند شد. همچنین اگر اعضا منزل برای دفاع از خود یا مامورین دولت برای دستگیری، با این سارقان در گیر شده و موجب فوت یکی از آنان شوند از تحمل مجازات معاف خواهند بود.
اگر چند نفر به همراه سلاح برای سرقت پول، اوراق بهادار یا طلا به بانک، صرافی یا طلا فروشی رجوع کنند، در صورت سرقت به مجازات حبس ابد و در صورت قتل به مجازات اعدام محکوم خواهند شد. ولی اگر نتوانند سرقت کنند یا کسی را به قتل برسانند به مجازات 5 تا 10 سال حبس محکوم می شوند.
تهدید به این معنا است که شخصی، دیگری را از انجام عمل غیر قانونی یا نامشروعی بترساند به طوری که او از ترس مجبور به اطاعت از تهدیدکننده شود و عملی را که تهدید کننده می خواهد، انجام دهد حتی اگر آن عمل جرم باشد. مثلا تهدید کننده بگوید اگر اطلاعات محرمانه کشور را به من ندهی همسرت را می کشم. در اینجا جرم تهدید واقع شده است. اما اگر شخص بگوید اگر بدهیت را پرداخت نکنی از تو شکایت می کنم. اینجا تهدیدی واقع نشده چرا که عمل شکایت غیر قانونی و نامشروع نیست.
عنصر مادی این جرم انجام عمل تهدید است اعم از اینکه تهدید حضوری، پیامکی، تلفنی یا حتی با کنایه و غیر مستقیم انجام شود.
تهدید موثر، امری نسبی است، به عبارت دیگر ممکن است تهدیدی برای یک نفر موثر واقع شده و او عمل مورد درخواست تهدید کننده را انجام دهد در حالی که ممکن است همان تهدید باعث ترس دیگری نشود. علاوه بر آن، تهدید کننده نیز باید توانایی انجام تهدید را داشته باشد و تهدید امری محال یا غیر ممکن نباشد.
عنصر معنوی هر جرمی سو نیت مرتکب در انجام آن جرم است. در جرم تهدید نیز تهدید کننده باید سو نیت داشته و نسبت به عمل ارتکابی و مجازات آن کاملا آگاه باشد. اگر تهدید کننده واقعا قصد انجام عمل مورد تهدید را نداشته و صرفا برای ترساندن طرف مقابل آن تهدید را مطرح کرده باشد باز هم مجازات می شود.
اگر شخص تهدیدکننده با تهدید خود باعث انجام جرمی شود، خود او به عنوان معاون در انجام جرم مجازات خواهد شد. علاوه بر آن جرم تهدید در بعضی از موارد جرم مستقلی می باشد که طبق قانون مجازات دارد.
تهدیدی که با استفاده از سلاح انجام شود.
تهدید دیگران به دادن نوشته، سند یا مهر و امضا.
تهدید به قتل، وارد کردن ضررهای شرافتی و مالی یا برملا کردن اسراری از تهدید شونده یا خانواده او.
تهدید افرادی که هواپیما را تحت کنترل گرفته و در کار مسئولین فرودگاه و مسئولین ایمنی پرواز دخالت کنند.
اگر کسی با تهدید از دیگری سند، نوشته، مهر یا امضا بگیرد یا اسنادی که متعلق به او است یا نزد او به امانت گذاشته شده است را مطالبه کند به مجازات 3 ماه تا دو سال حبس و تا 74 ضربه شلاق محکوم می شود. حتی اگر اسناد، متعلق به خود تهدید کننده باشد باز هم مشمول این مجازات می شود. زیرا شخص برای مطالبه اسناد خود باید از راه قانونی عمل کند.
اگر کسی دیگران را با تهدید به قتل، ضرب و شتم، اسید پاشی و وارد کردن ضررهای شرافتی (آبروریزی) و مالی یا برملا کردن اسراری از خود یا خانواده شان، مجبور به انجام یا عدم انجام عملی کند به مجازات دو ماه تا دو سال حبس و تا 74 ضربه شلاق محکوم می شود.
اگر تهدید با اسلحه انجام شود در صورتی که موجب ترس عموم شود محاربه محسوب خواهد شد. مجازات تهدید با چاقو 6 ماه تا 2 سال حبس و 74 ضربه شلاق است.
جرم تهدید از جرائم قابل گذشت بوده و در هر مرحله از دادرسی که شاکی شکایت خود را پس بگیرد، رسیدگی متوقف می شود.
شکایت از جرم تهدید و تهدید کننده باید در دادسرا عمومی محل وقوع جرم مطرح شود. تهدید ممکن است از طریق تماس تلفنی یا پیامک انجام شده باشد لذا صدای ضبط شده یا پیامک های شخص نیز در دادگاه به عنوان دلیل یا اماره پذیرفته خواهند شد.