در اصطلاح حقوقی ضمان درک، برای فروشنده و خریدار ایجاد مسئولیت می کند.
به عبارت دیگر در عقود معاوضی مثل عقد بیع اگر مورد معامله مستحق للغیر (متعلق به دیگری) باشد، فروشنده باید ثمن معامله را تمام و کمال به خریدار بازگرداند. خریدار نیز باید مال مورد معامله را به صاحب اصلی آن پس دهد.
اگر عقد منعقد شده بین طرفین عقد معاوضه بوده و هم ثمن، هم مبیع هر دو مال باشند. هر یک از آنها که مستحق للغیر در آیند ضمان درک برای هر دو طرف ایجاد می شود.
در عقد بیع اگر برای فروشنده خیاری وجود داشته باشد مثل آنکه ضمن عقد شرط شده باشد فروشنده تا یکماه پس از وقوع عقد می تواند عقد را فسخ کند (خیار شرط). در صورتی که در طول این یک ماه مال نزد خریدار تلف شود و فروشنده نیز خیار خود را اعمال و قرارداد را فسخ کند، خریدار باید مثل مال مورد معامله و در صورت موجود نبودن مال قیمت آن را به فروشنده برگرداند.
در ضمان درک دو طرف عقد، فروشنده و خریدار در مقابل هم مسئولیتی را به صورت قهری به عهده می گیرند و متعهد می شوند که در صورت مستحق للغیر در آمدن مبیع، ثمن و مبیع را به هم بازگردانند.
اما در ضمان عهده شخص به صورت ارادی و با خواست خود ضمانت فروشنده یا خریدار را به عهده می گیرد.
اگر ضمان عهده ثمن باشد به این معنا است که شخص ثالثی ضامن فروشنده می شود و در صورت مستحق للغیر در آمدن مبیع، ثمن خریدار را می پردازد.
ضمان عهده مبیع (مال مورد معامله) هم مثل ضمان عهده ثمن است و در اینجا ضامن متعهد می شود در صورت مستحق للغیر درآمدن مبیع، مبیع را به مالک بازگرداند.
البته ضمان عهده فقط مربوط به ضمان درک نیست بلکه مال هر عیبی داشته باشد ضامن عهده نسبت به جبران خسارت خریدار مسئول است.
از زمان وقوع عقد بیع تا وقتی که مال مورد معامله به خریدار تسلیم شود، فروشنده نسبت به آن مال مسئولیت دارد. به عبارت دیگر اگر از زمان وقوع عقد تا زمان تحویل مال، مال تلف شود، فروشنده نسبت به این تلف مسئولیت داشته و باید خسارت ناشی از آن را جبران کند که به آن ضمان معاوضی گویند و زمانی که فروشنده مال را در موعد مقرر به خریدار تسلیم می کند ضمان فروشنده از بین می رود.
در مواردی که خریدار به تنهایی اختیار فسخ معامله را دارد مثل خیار حیوان یا زمانی که خیار فقط به سود خریدار ایجاد شده است ضمان معاوضی همچنان به عهده فروشنده باقی می ماند. همچنین ممکن است طرفین شرط کنند در مواردی تلف مبیع همچنان به عهده فروشنده باشد. در تمام این موارد در صورت تلف مبیع، فروشنده باید ثمن معامله را به خریدار بازگرداند.
اما ضمان درک مفهومی جدا از ضمان معاوضی دارد ضمان درک در صورتی برای طرفین مسئولیت ایجاد می کند که مال مورد معامله متعلق به غیر معیوب باشد.