چک، چک کیفری، وکیل چک،سوالات و مشاوره حقوقی چک - حق جو

چک چیست

چک برگه ای است که به موجب آن، شخص صادر کننده تمام یا بخشی از پول خود در بانک را به شخص دیگر (دارنده چک) می دهد.

چک مانند اسکناس وسیله پرداخت نقدی است ازین رو بهتر است به تاریخ روز تنظیم شود ولی اگر چک مدت دار هم باشد و برای تاریخ فردا، دو هفته دیگر یا غیره تنظیم شود باز هم چک محسوب شده و دارنده آن، از حمایت قانونی برخوردار است.
وقتی چکی را دریافت می کنید که تاریخ آن برای یک سال بعد تنظیم شده است، در تاریخ مقرر که به بانک مراجعه می کنید فرض بر این است که چک را همان روز دریافت کرده اید و چک شما بروز است، مگر در پشت یا روی چک به مدت دار بودن آن اشاره شده باشد یا اگر چک برای قراردادی صادر شده است، مشخصات آن روی قرارداد نوشته شده باشد.
تفاوت چک به روز و چک مدت دار این است که چک به روز از طریق کیفری و چک مدت دار از طریق حقوقی قابل پیگیری است.
پیگیری چک از طریق کیفری مزایای خاص خود را دارد پس بهتر است از قبول چک های مدت دار خودداری کرده و معاملات خود را با دریافت چک به روز منعقد سازید.

شرایط چک قابل برگشت

1. حساب صادرکننده موجودی کافی نداشته باشد.

2. صادرکننده مانع پرداخت چک توسط بانک شود.

3. حساب مسدود باشد.

4. چک غلط تنظیم شده باشد مثل اینکه :

1. خط خوردگی داشته باشد.

2. امضا مندرج در چک با نمونه امضا موجود در بانک متفاوت باشد.

3. در نوشته های چک اختلاف وجود داشته باشد. (نوشته ی حروفی و عددی رقم چک با هم فرق کنند)

با وجود این شرایط دارنده چک، چک را برگشت میزند و از بانک گواهی عدم پرداخت دریافت می کند در این گواهی مشخصات چک، مشخصات صادرکننده چک و علت پرداخت نشدن آن ذکر شده و بعد از مهر و امضا به دارنده چک داده می شود.

چک کیفری

اگر چکی با اوصاف ذکر شده در بالا برگشت بخورد و به روز هم باشد چک کیفری محسوب می شود بنابراین شما می توانید با شکایت از صادرکننده آن علاوه بر تعقیب و مجازات وی، مبلغ چک و خسارت خود را نیز مطالبه کنید.

شکایت کیفری فقط علیه صادرکننده چک قابل طرح است علیه ظهرنویسان چک باید دعوای حقوقی مطرح کنید.

برای اینکه بتوانید چک را از طریق کیفری پیگیری کنید، هنوز توجه به دو نکته دیگر الزامی است.

• اول اینکه از زمان صدور چک، شما 6 ماه (عملا دو ماه) فرصت دارید آن را به بانک ارائه کرده و در صورت نبود موجودی برگشت بزنید و گواهی عدم پرداخت را دریافت کنید.
• نکته دوم این است که از تاریخ صدور گواهی عدم پرداخت دوباره 6 ماه فرصت دارید در مرجع صالح اقامه دعوا کنید.

هر کدام از این فواصل زمانی رعایت نشود چک وصف کیفری خود را از دست می دهد و صرفا از جهت حقوقی قابل پیگیری است.

اگر دارنده چک پس از مراجعه به بانک و گرفتن گواهی عدم پرداخت، خود شکایت آن را پیگیری نکند و با پشت نویسی، چک برگشت خورده را منتقل کند این چک وصف کیفری خود را از دست داده و صرفا از جهت حقوقی قابل پیگیری است.

مجازات چک کیفری

اگر چک بلامحل صادر شده کیفری محسوب شود صادرکننده به نسبت مبلغ مندرج در چک به مجازات قانونی محکوم می شود.

• اگر مبلغ مندرج در چک کمتر از 10 میلیون ریال باشد حداکثر 6 ماه حبس
• اگر مبلغ مندرج در چک از 10 میلیون ریال تا 50 میلیون ریال باشد از 6 ماه تا یک سال حبس
• اگر مبلغ مندرج در چک بیشتر از 50 میلیون ریال باشد از یک سال تا دو سال حبس دارد. در این مورد شخص تا 2 سال هم از داشتن دسته چک محروم می شود.

اگر شخصی با علم به بسته بودن حساب خود چک صادر کند به حداکثر مجازات مذکور در بالا محکوم خواهد شد.

چک حقوقی

چک حقوقی چک مدت داری است که به واسطه آن می توانیم در دادگاه اقامه دعوا کرده و مبلغ و خسارت آن را با توقیف اموال و دارایی یا طرق دیگر از صادرکننده چک بلامحل دریافت کنیم.

شرایط چک حقوقی

• چکی که برای تضمین معامله یا انجام تعهدی صادر شده است. (باید حتما در متن چک قید شود که برای ضمانت صادر شده است.)
• چک سفید امضا. کارشناس دادگاه باید این موضوع را با بررسی چک مشخص کند.
• چکی که پرداخت آن منوط به انجام شرطی شده است بهتر است شرط مورد نظر در متن چک قید شود.

حال در فرضی که چک مشروط پرداخت شده ولی شرط انجام نشده است. بانک مسئول پیگیری شرط مندرج در چک نیست و فقط مسئول پرداخت چک است. پس در اینجا صادرکننده چک می تواند علیه دارنده، دعوا الزام به انجام شرط یا دارا شدن بلا جهت اقامه کند که یا شرط انجام شود یا پولش را پس بگیرد.

• چک بدون تاریخ صادر شده باشد یا تاریخ ذکر شده با تاریخ واقعی صدور چک متفاوت باشد. مثلا چک را بهمن 96 صادر می کنند تا در اردیبهشت 97 پرداخت شود، ولی تاریخ صدور را هم به دروغ اردیبهشت 97 می نویسند تا اگر برگشت خورد چک کیفری به شمار رود. وقتی برگشت خورد اگر صادر کننده در دادگاه با استفاده از شهادت شهود یا فاکتور یا قراردادی که در آن به این چک اشاره شده اثبات کند که تاریخ واقعی صدور چک با تاریخ مندرج در آن متفاوت است چک وصف کیفری خود را از دست داده و باید حقوقی پیگیری شود.
• چکی که وصف کیفری خود را از دست داده باشد.

نحوه مطالبه وجه چک حقوقی یا کیفری

در مورد چک کیفری دارنده چک باید بعد از دریافت گواهی عدم پرداخت از بانک در مهلت زمانی 6 ماه مذکور، 2 نسخه کپی برابر اصل شده از گواهی را با دو نسخه کپی برابر اصل شده پشت و روی چک و اصل چک و مدارک شناسایی خود با برگه شکایت به دادگاه صالح به رسیدگی تقدیم کند.

در چک های کیفری علاوه بر شکایت باید دادخواست مخصوصی هم برای مطالبه مبلغ چک به دادگاه تقدیم کنید. زیرا با شکایت فقط صادرکننده به زندان می افتد ولی اگر این دادخواست را هم به دادگاه ارائه کنید می توانید اموال او را نیز توقیف کنید.

اگر چک حقوقی باشد یا به علل مختلف وصف کیفری را از دست داده و تبدیل به چک حقوقی شده باشد. دارنده برای پیگیری آن باید با در دست داشتن  کپی چک و کپی گواهی عدم پرداخت و دادخواست، هر کدام در 2 نسخه به دادگاه عمومی محل وقوع معامله یا محل اقامت صادر کننده (خوانده) مراجعه کند. البته در صورت وجود دفاتر خدمات قضایی در شهر مورد نظر بهتر است دادخواستتان را به این دفاتر ارائه دهید.

• چکی که مبلغ آن کمتر از 20 میلیون تومان است باید از طریق شورای حل اختلاف پیگیری شود.

روش دیگر وصول چک مراجعه به اجرای ثبت است که این روش هم در مورد چک های حقوقی هم کیفری کاربرد دارد.
در این روش باید علاوه بر گواهی عدم پرداخت،‌ گواهی مطابقت امضا صادرکننده چک با نمونه امضا صاحب حساب در بانک را هم دریافت کنید، سپس با پرداخت حق الاجرا در صندوق اجرا ثبت، تقاضا صدور اجراییه و توقیف اموال صادر کننده را مطرح کنید.
نکته ای که برای پیگیری چک از این طریق اهمیت دارد این است که دارنده چک باید بتواند اموالی را که متعلق به صادر کننده چک است برای توقیف معرفی کنید.

آیا چک حقوقی زندان دارد؟

پس از صدور حکم در مورد چک حقوقی به نفع دارنده آن، او می تواند در خواست اجرای حکم و توقیف اموال صادر کننده یا ظهر نویس را مطرح کند و زمانی که صادر کننده و ظهرنویس اموالی برای توقیف نداشته باشند دارنده حکم جلب آن ها را می گیرد.

اما باید توجه داشت از زمان صدور اجراییه تا یکماه صادر کننده مهلت دارد درخواست اعسار خود را مطرح کند و اگر حکم به اعسار وی داده شود جلب او دیگر ممکن نیست و پرداخت مبلغ چک هم برای او قسط بندی می شود.

چک ضمانت

وقتی قراردادی بین دو نفر بسته می شود که موضوع آن انجام کاری است همیشه این ترس وجود دارد که متعهد وظیفه اش را انجام ندهد یا در انجام وظیفه خود تاخیر کند در این صورت برای تضمین انجام کار چک ضمانت از متعهد گرفته می شود.

اگر صادرکننده (متعهد) به تعهد خود عمل کند در پایان انجام کار می تواند چک خود را پس بگیرد. همچنین دارنده چک هم در غیر از مورد “عدم انجام کار” نمی تواند مبلغ چک را وصول کند ولی اگر متعهد به تعهد خود عمل نکرد، دارنده می تواند مبلغ چک را وصول کند.

نحوه تنظیم چک ضمانت مانند سایر چک ها است و از این جهت فرقی با سایر چک ها ندارد ولی از آنجایی که پرداخت آن مشروط به عدم انجام تعهد است جز چک های حقوقی محسوب می شود.

چک بانکی تضمین شده

چک تضمینی چکی است که فقط بانک ملی به درخواست مشتری صادر و پرداخت آن را هم تضمین می کند. این چک ها با ارائه به تمامی شعب بانک قابل پرداخت هستند. مبلغ این چک ها با ماشین چک نویسی پرفراژ می شود.

پرداخت چک های تضمینی را نمی توان مسدود کرد مگر بانک نسبت به آنها ادعای جعل کند که در این صورت دارنده می تواند برای پرداخت چک شکایت کند.

اگر صادرکننده این نوع چک فوت کند یا ورشکسته شود خللی به حقوق دارنده چک تضمین شده وارد نمی شود و همچنین مبلغ این چک توسط سایر طلبکاران شخص غیر قابل توقیف است.

رفع سوء اثر سابقه چک برگشتی

• صادرکننده چک مبلغ چک را به حساب خود واریز کند و بانک پس از پرداخت چک و رفع برگشت آن سابقه چک برگشتی را از بین ببرد.
• مشتری لاشه چک را به بانک تحویل دهد و از بانک رسید بگیرد.
• اگر لاشه چک از بین رفته بود ( گم شده بود، سوخته بود و…) کسی که گواهی عدم پرداخت به نفع او صادر شده باید در دفتر اسناد رسمی به صادرکننده چک رضایت دهد تا او بتواند با ارائه این رضایت نامه به بانک سوء اثر سابقه خود را از بین ببرد.

و اگر شخص طلبکار سازمان دولتی یا نهاد غیر دولتی بود رضایت خود را با نامه رسمی بدون مراجعه به دفتر اسناد اعلام می کند.

• صادرکننده چک 24 ماه فرصت دارد مبلغ چک را به حساب خود واریز کند و از بانک افتتاح کننده حساب بخواهد مبلغ مزبور را برای پرداخت چک برگشتی مسدود کند بانک ظرف 5 روز کاری با نامه تامین مبلغ چک را به طلبکار اطلاع می دهد.
• ممکن است صاحب حساب با ارائه حکم قضاییه به بانک رفع سوء اثر سابقه چک برگشتی را تقاضا کند.

اگر مشتری ظرف مهلت 10 روز کاری یکی از اقدامات ذکر شده را برای رفع سواثر چک برگشتی خود انجام ندهد. بانک موظف است اطلاعات گواهی عدم پرداخت چک را وارد سامانه اطلاعاتی بانک مرکزی کند. این اطلاعات بعد از گذشت 7 سال از تاریخ صدور گواهی عدم پرداخت به صورت خودکار از سامانه اطلاعاتی بانک مرکزی حذف می شوند.

هر صاحب حساب می تواند با مراجعه به بانک از سابقه چک های برگشتی خود، تاریخ و جزییات آنان به صورت کامل مطلع شود.