تعریف ارث
به مال و اموالی که شخص بعد از مرگ برای بازماندگانش به جای می گذارد ماترک یا ارث گویند.
چه کسانی ارث می برند؟
| طبقه اول | 1)پدر و مادر و فرزندان شخص فوت شده 2)نوه های شخص فوت شده |
| طبقه دوم | 1)خواهران و برادران و پدربزرگ و مادربزگ متوفی 2)فرزندان خواهران و برادران و جد و جده متوفی |
| طبقه سوم | 1)عمه ها و عموها و دایی ها و خاله های متوفی 2)فرزندان آنها |
نحوه گرفتن ارث به این صورت است که مثلا اگر شخصی فوت شود اموال او اول می رسد به طبقه اول و درجه اول. به عبارت دیگر شخص که فوت شد پدر و مادر و فرزندانش از او ارث می برند. حال اگر پدر و مادر و فرزندی نداشته باشد طبقه اول درجه دوم یعنی نوه های او ارث می برند اگر نوه نداشته باشد نتیجه های او ارث می برند همینجور میاد پایین. و اگر کلا در طبقه اول هیچ کس زنده نباشد نوبت به طبقه دوم می رسد و بعد از آن هم طبقه سوم. در واقع در طبقات ارثی، هر طبقه و درجه بالاتر مانع ارث بردن طبقات و درجات پایین تر می شوند.
همسر دائم متوفی در کنار تمام طبقات، ارث می برد و مانع ارث بردن هیچ شخصی نمی شود ولی در ازدواج موقت زوجین از هم ارث نمی برند مگر ضمن عقد نکاح این موضوع شرط شده باشد.
مثلا اگر شخص فوت شده همسر، مادر، برادر و یک فرزند داشته باشد مادر و فرزند او چون طبقه اول هستند ارث می برند و مانع ارث بردن برادر متوفی می شوند و همسر متوفی نیز در کنار آنان ارث می برد.
در همین مثال قبل اگر متوفی مادر و فرزندی نداشت نوبت به طبقه دوم یعنی برادر او می رسید و البته همسرش که در کنار طبقه دوم هم ارث می برد.
نحوه تقسیم ارث
طبق قانون، میزان سهم الارث هر یک از وراث در هر طبقه مشخص شده است و هر شخص به همین میزان ارث می برد که به اصطلاح به این اشخاص فرض بر می گویند. در مقابل بعضی از وارثان به قرابت هم ارث می برند. منتها اول باید ارث بر اساس فرض مشخص شده در قانون تقسیم شود بعد اگر باز هم اموالی از متوفی باقی ماند آن را به صاحبان قرابت می دهند.
افرادی که فقط به فرض ارث می برند
| وارث | توضیحات | سهم الارث |
| مادر | اگر میت فرزند یا بیش از یک برادر نداشته باشد. اگر میت دو برادر یا چهار خواهر یا فرزند داشته باشد | یک سوم یک ششم |
| زن (زوجه) | در صورتی که همسر فوت شده اش فرزندی نداشته باشد در صورتی که همسر فوت شده اش فرزند داشته باشد | یک چهارم یک هشتم |
| شوهر(زوج) | در صورتی که همسر فوت شده اش فرزندی نداشته باشد در صورتی که همسر فوت شده اش فرزند داشته باشد | یک دوم یک چهارم |
افرادی که هم به فرض هم به قرابت ارث می برند
| وارث | سهم الارث |
| اگر میت فقط یک فرزند دختر داشته باشد. | یک دوم |
| اگر میت فقط یک خواهر پدری یا پدرومادری داشته باشد. | یک دوم |
| اگر میت دو دختر یا بیشتر داشته باشد بدون فرزند پسر. | دو سوم |
| اگر میت دو یا تعداد بیشتری خواهر پدری یا پدری مادری داشته باشد بدون هیچ برادری. | دو سوم |
| اگر میت خواهران و برادران مادری متعدد داشته باشد | یک سوم |
| پدر در صورتی که میت فرزند داشته باشد. | یک ششم |
| اگر میت یک خواهر یا یک برادر مادری داشته باشد. | یک ششم |
نکته ای که در اینجا باید به خاطر داشته باشید این است که مردان دو برابر زنان ارث میبرند. مگر خواهر، برادر و جد و جده مادری که مرد و زن آنان برابر ارث میبرند.
مراحل انحصار وراثت
هرکسی که به نحوی در اموال متوفی حق دارد و به اصطلاح ذینفع است می تواند از شورا حل اختلاف درخواست انحصار وراثت کند خواه وراث او خواه موصی له (کسی که به نفع او وصیت شده است) خواه طلبکاران وی.
اولین مرحله برای گرفتن گواهی انحصار وراثت رجوع به شورا حل اختلاف و گرفتن فرم مخصوص انحصار وراثت است باید مشخصات کامل وراث و نسبتشان با متوفی در فرم نوشته شود. اگر شخص نام چند تن از وراث را از قلم بیاندازد آنها می توانند به جرم کلاهبرداری از وی شکایت کنند.
در مرحله بعد باید این فرم به همراه اصل و کپی شناسنامه متوفی و کپی کارت ملی وراث او و رسید مالیاتی، برای تهیه استشهادیه به دفتر اسناد رسمی تحویل داده شود.
استشهادیه در دفتر اسناد رسمی تنظیم می شود به این صورت که وراث برگه را امضا می کنند و دو شاهد هم حاضر شده و این برگه را امضا می کنند و شهادت می دهند که این افراد وراث شخصی هستند که در فلان تاریخ فوت شده است.
از آن طرف وراث متوفی از زمان فوت 6 ماه فرصت دارند که اظهارنامه مالیاتی را تهیه کنند این اظهارنامه شامل لیستی از اموال میت، بهای اموال در زمان فوت او، مطالبات و بدهی های متوفی است بعد از تهیه و پرداخت مالیات اموال متوفی باید رسید دریافت کنند.
در نهایت باید این مدارک یعنی رسید مالیاتی، فرم مخصوص انحصار وراثت، گواهی فوت، کپی برابر اصل شناسنامه متوفی و وراث او، کپی برابر اصل سند ازدواج او به همراه دادخواست صدور گواهی حصر وراثت به شورا حل اختلاف تحویل داده شود تا گواهی حصر وراثت صادر شود.
بعد از طی مراحل بالا شورا حل اختلاف اطلاعیه حصر وراثت را با هزینه متقاضی یکبار در رونامه کثیرالانتشار یا محلی منتشر می کند و اگر متوفی در روستا بود این آگهی یکبار در معابر و اماکن عمومی روستا نصب می شود و پس از یک ماه از نشر آگهی اگر نسبت به این موضوع کسی اعتراضی نکند یا وارث جدید پیدا نشود شورا بدون تشکیل جلسه رسیدگی، گواهی انحصار وراثت را صادر می کند. در این گواهی ذکر می شد که ورثه چه کسانی هستند سهم الارثشان چه مقدار است و چه نسبتی با متوفی دارند. ولی اگر کسی اعتراضی کند شورا برای رسیدگی به اعتراض جلسه تشکیل می دهد و حکم صادر می کند که این حکم قابل تجدیدنظرخواهی بوده و مرجع تجدید نظر خواهی از آرا شورا دادگاه عمومی است.
از زمان نشر آگهی تا 3 ماه فرصت برای تحویل وصیت نامه متوفی وجود دارد و بعد از 3 ماه اگر وصیت نامه تحویل داده شود فاقد اعتبار است.
اگر متوفی وارثی داشته باشد که هنوز به دنیا نیامده است تا زمان تولد او گواهی انحصار وراثت صادر نمی شود.
زن نیز که در گذشته از اموال غیر منقول (زمین و خانه) ارث نمی برد امروزه با تغییر قانون مدنی از تمامی اموال ارث می برد.
اگر دارایی متوفی کمتر از یک میلیون تومان باشد شورا حل اختلاف بدون تشکیل جلسه یا انتشار آگهی گواهی انحصار وراثت را صادر می کند.
بعد از صدور گواهی انحصار وراثت، وراث در اموال متوفی به صورت مشاع شریک می شوند و برای تصمیم گیری در مورد اموال باید همگی نظر دهند و برای گرفتن مطالبات متوفی می توانند گواهی انحصار وراثت را نشان دهند مثلا بانک با دیدن این گواهی اجازه برداشت از حساب متوفی را میدهد. همچنین با ارائه این گواهی به اداره ثبت املاک وراث اموال متوفی را به نام خود می کنند. به علت مالکیت مشاع، برای انجام این کارها همه وراث باید حاضر شوند یا همه یک وکالت رسمی به شخصی از بین خودشان یا دیگری دهند.
اعتراض به گواهی حصر وراثت
- دادستان یا رییس حوزه قضایی: اگر متوفی ورثه محجور یا غایبی داشته باشد که امین برای آنان مشخص نشده است تا تعیین امین مسئولیت اینان با دادستان است و او به نمایندگی از آنها می تواند اعتراض کند. جای دیگری که برای دادستان حق اعتراض وجود دارد زمانی است که متوفی بلا وارث است ولی اشخاصی درخواست انحصار وراثت کرده اند.
- وراث یا سایر اشخاص ذی نفع: اگر مثلا نام یکی از وراث یا طلبکاران یا موصی له (کسی که برای او وصیت شده است) در گواهی حصر وراثت نوشته نشده باشد آنها می توانند اعتراض کنند.
مالیات و هزینه انحصار وراثت
مالیات ترکه متوفی براساس میزان، ارزش ترکه و نسبت وراث با متوفی تعیین می شود. هرچه نسبت وراث به متوفی نزدیکتر باشد مالیات کمتری به ترکه تعلق می گیرد.
| شرح | طبقه اول | طبقه دوم | طبقه سوم |
| تا مبلغ 50،000،000 ریال | 5% | 15% | 35% |
| از 50،000،000 ریال تا 200،000،000 ریال | 15% | 25% | 45% |
| از 200،000،000 ریال تا 500،000،000 ریال | 25% | 35% | 55% |
| بیش از 500،000،000 ریال | 35% | 45% | 65% |
طبقه اول وراث از 30،000،000 ریال معافیت مالیاتی برخوردارند که اگر سن آنها کمتر از 20 سال باشد یا محجور (سفیه، مجنون) یا معلول و یا از کار افتاده باشند این مبلغ تا 50،000،000 ریال افزایش پیدا می کند.
ولی برای طبقات ارثی دوم و سوم معافیات مالیاتی وجود ندارد.
اموالی که به آنها مالیات تعلق نمی گیرد
- وجوه بازنشستگی
- وجوه خدمت وظیفه، پس انداز خدمت و مزایای پایان خدمت، مطالبات مربوط به خسارت های اخراج افراد، بازخرید خدمت و مرخصی های استحقاقی استفاده نشده
- بیمه عمر
- خسارت فوت و دیه
- 50% از ارزش سهام متوفی در شرکت هایی که سهامشان در بورس پذیرفته شده است.
- 40% از سهم الشرکه متوفی در شرکت های تجاری
- 40% از ارزش خالص دارایی متوفی در بخش های کشاورزی، صنعتی، تولیدی و معدنی
ناتوانی وراث از پرداخت مالیات
اگر وراث توانایی پرداخت تمام یا بخشی از مالیات مربوط به ترکه را نداشته باشند، سازمان مالیات تا 3 سال با گرفتن تضمین مناسب، مبلغ مالیات را برای آنها قسط بندی می کند. ولی اگر وراث از پس پرداخت اقساط هم برنیایند سازمان مالیات می تواند بخشی از اموال متوفی را به عنوان مالیت با توافق ورثه بردارد.
به ازای هر یک ماه تاخیر در پرداخت مالیات، فرد باید 2/5 درصد مبلغ مالیات را به عنوان جریمه پرداخت کند. همچنین اگر وراث برای گرفتن اظهارنامه مالیاتی موعد 6 ماه مذکور را رعایت نکنند یا بعضی از اموال متوفی را در فرم مخصوص ذکر نکنند معادل 5% ارزش این اموال جریمه می شوند.
