مهریه، نحوه مطالبه مهریه ، مراحل و نمونه دادخواست - حق جو
مهریه چیست
در زمان عقد نکاح، مرد مالی را به همسرش هدیه می کند که به آن مهریه گویند.
مقدار و نوع مهریه در اسلام مشخص نشده است و طرفین برای تعیین مقدار مهریه باید با هم توافق کنند. نوع آن نیز باید طوری انتخاب شود که دارای ارزش اقتصادی باشد مثل طلا، ملک، لوازم زندگی و…
طبق قانون مدنی به محض عقد، زن مالک تمام مهریه می شود.
زن می تواند هر وقت که خواست تمام مهریه اش را مطالبه کند.
حق حبس
زن حتی می تواند از تمکین شوهر (تمکین در اینجا به معنی نزدیکی است) تا زمان پرداخت مهریه خودداری کند به عبارت دیگر شرط کند که تا مهریه ام را نگیرم، تمکین نمی کنم. به این حق زن در اصطلاح حقوقی حق حبس می گویند. در این شرایط اگر مهریه قسط بندی شود همچنان زن تا پایان اقساط می تواند از تمکین خودداری کند.
مهریه حق زن است و او در صورت تمایل می تواند از این حق خود بگذرد و با مراجعه به دفاتر اسناد رسمی، شوهرش را ابرا کند یا به عبارت دیگر مهریه اش را ببخشد.
زن اگر ناشزه باشد یعنی از شوهرش تمکین نکند و از او سرپیچی کند یا به او خیانت کند و رابطه نامشروع داشته باشد باز هم مستحق مهریه خواهد بود و شوهر به این دلایل نمی تواند از پرداخت مهریه امتناع کند.
انواع مهریه
ذکر مهریه در عقد موقت (صیغه) لازم است و بدون ذکر مهریه این عقد باطل محسوب می شود ولی در عقد دائم، عدم ذکر مهریه موجب بطلان عقد نمی شود.
مهری که در عقد نکاح میزان آن مشخص شده باشد را “مهر المسمی” گویند.
مهری که میزان آن در عقد نکاح مشخص نشده است و بعد از وقوع نزدیکی بر عهده شوهر قرار می گیرد را “مهر المثل” گویند. تعیین میزان مهر المثل به عهده دادگاه است که آن را با توجه به وضعیت خانوادگی و شرافت زن مشخص می کند.
گاهی مهر در عقد نکاح ذکر نمی شود و شوهر، زن را قبل از نزدیکی طلاق می دهد در این مورد هم شوهر باید مهریه را به زن بپردازد که به آن “مهر المتعه” گویند که میزان آن با توجه به وضعیت مالی مرد تعیین می شود.
ممکن است مهریه عندالاستطاعه یا عندالمطالبه باشد، در هر صورت زن می تواند تمام آن را مطالبه کند.
اگر مهریه عندالاستطاعه باشد زن برای گرفتن آن باید در دادگاه، توانایی مالی شوهر به پرداخت مهریه را اثبات کند که معمولا برای اثبات این موضوع کافی است اموالی از شوهر را به دادگاه معرفی کند.
اما برای دریافت مهریه عندالمطالبه کافی است زن دادخواست مهریه بدهد بدون آنکه نیاز به اثبات چیزی داشته باشد، در این مورد مرد با ارائه دادخواست اعسار باید عدم توانایی مالی خود از پرداخت مهریه را اثبات کند. که در صورت اثبات، مهریه برای او قسط بندی می شود.
مهریه موجل یا زماندار مهریه ای است که برای پرداخت آن زمان مشخص شده است مثلا 3 سال بعد از عقد، در این صورت قبل از این مدت زن نمی تواند مهریه را مطالبه کند.
مهریه معلق هم مهریه ای است که پرداخت آن معلق به انجام یا وقوع شرطی شده باشد مثلا بارداری زوجه، قبولی او در کنکور. در این مورد هم قبل از وقوع شرط، زوجه حق مطالبه مهریه را ندارد.
نحوه مطالبه مهریه
برای مطالبه مهریه دو راه وجود دارد 1- دادگاه خانواده 2- اجرای ثبت
- زن می تواند با مراجعه به دادگاه خانواده و ارائه دادخواست مطالبه مهریه، مهریه اش را مطالبه کند. در شهرهایی که دفاتر خدمات قضایی وجود دارد دادخواست مهریه از طریق این دفاتر مطرح می شود. بهتر است زوجه ضمن دادخواست ارائه شده مالی از شوهرش را به دادگاه برای توقیف و فروش معرفی کند که البته این مال نباید جز مستثنیات دین باشد. اگر شوهر زن مالی برای توقیف کردن نداشته باشد درصورتی که کارمند دولت باشد زن می تواند تقاضا کند یک سوم حقوق شوهرش توقیف و به او پرداخت شود.
- راه دوم مطالبه مهریه رجوع زن به دفتر ازدواجی است که عقد ازدواج آن ها را ثبت کرده است. زن می تواند با مراجعه به دفتر ازدواج تمام یا بخشی از مهریه اش را مطالبه کند. این تقاضا را بر روی فرم های مخصوص موجود در این دفتر مطرح می کند.
برای مطالبه مهریه از این طریق شرایط زیر لازم است:
- سند ازدواج باید مطابق مقررات و به صورت رسمی تنظیم شده باشد.
- پرداخت مهریه مُنَجَّز و حال باشد یعنی پرداخت مهریه معلق یا موجل نباشد.
سردفتر در سند ازدواج قید می کند که برای تمام مهریه یا بخشی از آن اجراییه صادر شده است . دیگر زوجه نمی تواند مهریه اش را از طریق دیگری مطالبه کند.
بعد از احراز این شرایط سردفتر وظیفه دارد ظرف 48 ساعت از زمان تقاضا برای صدور اجراییه، آن را در 3 نسخه تهیه کند. یک نسخه از آن به اداره ثبت و نسخه دیگر اجراییه از طریق پست سفارشی برای زوج (شوهر) ارسال می شود.
بعد از ابلاغ اجراییه به زوج، او 10 روز فرصت دارد که مهریه را بپردازد یا برای نحوه پرداخت آن ترتیبی را مشخص کند یا حتی مالی را معرفی کند.
اگر بعد از 10 روز زوج مهریه را پرداخت نکرد به میزان مهریه زوجه از اموال زوج توقیف می شود. این اموال از طریق مزایده به فروش رفته و مهریه زوجه پرداخت می شود.
زوجه در هر یک از مراحل عملیات اجرایی که از منصرف شود از پرداخت هزینه اجراییه معاف می شود.
مطالبه مهریه در هر دو مرحله علاوه بر زن ممکن است توسط وکیل، قیم یا نماینده او انجام شود در این صورت باید سِمَت این افراد در درجه اول مشخص شود.
زوجه می تواند ممنوع الخروجی زوج از کشور را هم مطالبه کند در این صورت از اداره اجرا ثبت فرم ممنوع الخروجی زوج را تهیه و تکمیل میکند باید در این فرم قید کند که به چه مقدار از مهریه همسرش را ممنوع الخروج کرده است و دیگر برای این میزان از مهریه نمی تواند اموال زوج را توقیف کند.
اگر بعد از ابلاغ اجراییه زوج برای پرداخت نکردن مهریه اموال خود را منتقل کند با شکایت زوجه و اثبات این موضوع، نه تنها مجازات می شود بلکه اموالش هم توقیف می شوند.
آیا مهریه زندان دارد
- اگر مهریه زوجه بیش از 110 سکه باشد قانون برای مطالبه مهریه تا 110 سکه از زن حمایت می کند به این صورت که برای ضمانت اجرای نپرداختن مهریه تا سقف 110 سکه، جلب شوهر در نظر گرفته شده است. شوهر می تواند این میزان از مهریه را یکجا یا به صورت قسطی پرداخت کند. برای گرفتن باقی مانده مهریه، زن باید مالی از شوهر را به دادگاه معرفی کند که از مستثنیات دین نباشد. امکان زندانی کردن شوهر بخاطر مقدار بیش از 110 سکه وجود ندارد.
- پس از اینکه حکم صادره از دادگاه در مورد مهریه قطعی شد زوجه باید در خواست صدور اجراییه کند. از زمان صدور اجراییه، شوهر یکماه فرصت دارد که دادخواست اعسار خود را در مورد عدم توانایی مالی برای پرداخت مهریه به دادگاه صادر کننده رای ارائه دهد. بعد از ارائه این دادخواست، تا تعیین تکلیف دادخواست اعسار، اجرای حکم مهریه متوقف می شود. اگر با اعسار زوج موافقت شد مهریه برای او قسط بندی می شود در این صورت اگر اقساط را نپردازد یا در صورتی که با اعسار او موافقت نشده باشد و از پرداخت مهریه خوددداری کند جلب می شود.
- اگر زن برای وصول مهریه مالی معرفی کرده باشد که با فروش آن مهریه اش پرداخت شود دیگر نمی تواند حکم جلب شوهر را درخواست کند.
مواردی که به زن مهر تعلق نمی گیرد
- زمانی که عقد نکاح، چه دائم و چه موقت باطل باشد، در حالیکه نزدیکی بین زن و مرد واقع نشده است.
- زمانی که به علل موجود در قانون عقد نکاح فسخ شود، در حالیکه نزدیکی بین زوجین واقع نشده است. استثنا اگر علت فسخ عنن مرد (عدم توانایی برقراری رابطه زناشویی) باشد در این مورد زن مستحق نصف مهریه است.
- در موردی که شوهر، زن را قبل از نزدیکی (وقتی زن باکره است) طلاق دهد، نصفه مهریه به زن تعلق می گیرد و اگر قبل از طلاق، مهریه اش را کامل گرفته باشد باید زیادی آن را پس دهد.
- در طلاق توافقی، طلاقی که زن نسبت به شوهر کراهت دارد (طلاق خلع)، زن تمام مهریه یا بخشی از آن را در قبال طلاق به شوهر می بخشد در اصطلاح می گوید مهرم حلال، جونم آزاد.
نفقه، معنی و نحوه محاسبه، در عقد یا بعد از طلاق و نمونه دادخواست - حق جو
معنی نفقه
طبق قانون مدنی نفقه به معنی تامین نیازهای متعارف و متناسب زندگی است؛ بنابراین فراهم نمودن مسکن و اثاث آن، خوراک، پوشاک، هزینه درمان و بهداشت و … از مصادیق نفقه است که در خصوص پرداخت آن به همسر باید شأن زن رعایت شود؛ به عنوان مثال نفقهای که به خانم دارای تحصیلات عالیه و از خانواده مرفه تعلق می گیرد بیشتر از خانمی است که تحصیلات پایین تری دارد و یا از خانوادهای با سطح متوسط است.
فقط در ازدواج دائم، در صورت تمکین از شوهر به زن نفقه تعلق میگیرد. زن در ازدواج موقت مستحق نفقه نخواهد بود مگر ضمن عقد موقت پرداخت نفقه از جانب شوهر شرط شده باشد.
تمکین به معنی رفع نیاز و خواسته های مشروع شوهر توسط زن است یکی از مصادیق تمکین، زندگی در منزل مشترک است. حال زنی که بدون رضایت شوهر یا حکم دادگاه منزل مشترک را ترک کند مستحق نفقه نخواهد بود.
زن ناشزه
مصادیق دیگر تمکین حسن معاشرت و خوش رفتاری است در موردی که زن بدون دلیل موجه این موارد را انجام ندهد ناشزه محسوب می شود که در این صورت نه تنها مرد ملزم به پرداخت نفقه او نیست بلکه می تواند به این دلیل در خواست طلاق یا ازدواج مجدد کند.
با این وجود گاهی زن بخاطر ترس از آسیب های بدنی، مالی یا شرافتی نمی تواند به زندگی مشترک در یک منزل با شوهر ادامه دهد در این شرایط او می تواند با موافقت دادگاه در منزل امنی جدای از شوهر زندگی کند و در این مورد شوهر همچنان مجبور به پرداخت نفقه است.
در آخر ذکر این نکته لازم است که زنان شاغل هم مستحق دریافت نفقه هستند و داشتن درآمد مستقل، شوهر را معاف از پرداخت نفقه نمی کند. ولی شغل زن باید در شان و مناسب باشد وگرنه شوهر می تواند مانع انجام کار او شود.
نفقه در زمان عقد
در مدت عقد شوهر ملزم به پرداخت نفقه نیست ولی اگر مرد هیچ اقدامی برای عروسی و آغاز زندگی مشترک نکند و زن را بلاتکلیف بگذارد زن می تواند نفقه خود را مطالبه کند.
زوجه برای اثبات ادعای خود و گرفتن نفقه باید به دادگاه محل سکونت خود مراجعه و 3برگه اظهارنامه پر کند مبنی بر اعلام آمادگی خود برای آغاز زندگی مشترک؛ همچنین می تواند برای اثبات ادعای خود استشهادیه تنظیم کند.
گاهی زنان تمکین کردن را منوط به پرداخت مهریه می کنند و از آنجایی که مهریه حق قانونی زن است قانون به او حق اینکار(حق حبس) را داده است پس شوهر به این بهانه نمی تواند از پرداخت مهریه امتناع کند.
نفقه بعد از طلاق
معمولا بعد از طلاق نفقه ای به زوجه تعلق نمی گیرد مگر در موارد استثنا:
- طلاق رجعی(طلاقی که در مدت عده شوهر حق رجوع به زن را دارد) در این نوع طلاق تا پایان عده شوهر ملزم به پرداخت نفقه است.
- زمانی که زن باردار است بعد از طلاق تا زمان زایمان به او نفقه تعلق می گیرد.
مورد دیگر مربوط به زمان فوت شوهر است، مردی که فوت کرده است تا پایان عده ی وفات به همسرش نفقه تعلق می گیرد. اگر شوهر اموالی داشته باشد از اموال خودش نفقه پرداخت می شود اگر شوهر اموالی نداشته باشد نفقه را خویشان او پرداخت می کنند.
نحوه محاسبه نفقه زن
تعیین میزان نفقه به عهده ی کارشناسان رسمی دادگستری است. کارشناس با توجه به عوامل مختلف از جمله نیازهای زوجه و شان او و همچنین با در نظر گرفتن شرایط زمانی و مکانی، مبلغ نفقه زوجه را تعیین می کند.
قانون برای طرفین 7روز مهلت اعتراض به نظر کارشناس را در نظر گرفته است.در صورت اعتراض به نظر کارشناس اینبار مبلغ نفقه را هیئت سه نفره کارشناسان نفقه تعیین می کنند.
ضمانت اجرای نپرداختن نفقه
اگر با وجود تمکین کردن زن از شوهر باز هم او از پرداخت نفقه خودداری کند زن از دو طریق میتواند شوهر را ملزم به پرداخت نفقه کند.
راه حل اول این است که از طریق دادگاه خانواده دادخواست محکومیت شوهر به پرداخت نفقه را مطرح کند.
در این صورت اگر دادگاه پس از رسیدگی حکم به محکومیت شوهر صادر کند اما او همچنان ناتوان از پرداخت نفقه باشد زن می تواند درخواست طلاق کند.
راه حل دوم شکایت کیفری است از آنجایی که در قانون مجازات اسلامی نپرداختن نفقه جرم محسوب می شود زن می تواند با مراجعه به دادسرا تعقیب جزایی شوهر را تقاضا کند در این صورت اگر ثابت شود شوهر نفقه زن را پرداخت نمی کرده است علاوه بر محکومیت به پرداخت نفقه به مجازات مقرر در قانون هم محکوم می شود.
بین خویشان واجب النفقه “زن” تنها کسی که میتواند نفقه گذشته خود را نیز مطالبه کند.
نفقه فرزندان
فرزندان پسر تا پایان تحصیلات و فرزندان دختر تا زمان انتخاب همسر مستحق نفقه خواهند بود.
پرداخت نفقه فرزندان به ترتیب به عهده پدر، جد پدری، مادر و بعد از مادر هم به عهده اجداد پدری و مادری خواهد بود.
میزان نفقه فرزند را هم کارشناس دادگاه با بررسی توان مالی پدر، شرایط و محل زندگی خانواده مشخص می کند.
فرزندان نمیتوانند نفقه گذشته خود را مطالبه کنند.
اگر پدری با وجود امکانات مالی و اموال در پرداخت نفقه فرزندان خود کوتاهی کند. فرزندان یا سرپرست آنان می توانند با شکایت کیفری نه تنها او را ملزم به پرداخت نفقه کنند بلکه در مواردی حتی اموالش را توقیف کنند.