یکی از مهم ترین ارکان دادرسی عادلانه مسئله ابلاغ است. ابلاغ در هر مرحله از دادرسی باید با نهایت دقت انجام شود تا طرفین از مکان و زمان جلسه دادرسی و دیگر موارد آگاه شوند.
در تمام مراحل دادرسی اعم از بدوی، تجدید نظر و فرجام خواهی، اوراق قضایی به طرفین دعوی ابلاغ می شود و ابلاغ اوراق قضایی مخصوص مرحله خاصی نیست.
به جز در موارد استثنایی که قانون مشخص کرده است ابلاغ در سایر موارد باید به صورت کتبی انجام شود.
اگر مامور ابلاغ، اوراق قضایی را به خود شخص خوانده تحویل داده و در نسخه اخطاریه از وی رسید دریافت کند، به این ابلاغ، ابلاغ واقعی گویند.
حال ممکن است شخص خوانده از تحویل اوراق قضایی امتناع کند، در این مورد مامور ابلاغ، این موضوع را در برگه اخطاریه درج کرده و برگه های قضایی را به دادگاه باز می گرداند.
گاهی شخص خوانده خود در دفتر دادگاه حاضر شده و برگه های ابلاغ را دریافت می کند، این نوع ابلاغ نیز در زمره ابلاق واقعی قرار می گیرد.
در موارد ذیل ابلاغ قانونی می باشد:
در صورتی دادگاه می تواند ابلاغ را به صورت تلفنی انجام دهد که خواهان شماره تلفن همراه و ثابت خود را در دادخواست ذکر کرده و صراحتا عنوان کند که این شماره ها را برای ابلاغ تلفنی قید کرده است.
اگر زمان و مکان جلسه رسیدگی به خوانده به صورت واقعی ابلاغ شود اما او در جلسه دادرسی حاضر نشده و لایحه ای هم نفرستد، رای صادره از دادگاه نسبت به خوانده حضوری تلقی می شود.
اما اگر رای به صورت قانونی به خوانده ابلاغ شود و او در جلسه دادرسی حاضر نشده و لایحه هم نفرستد، رای صادره نسبت به او غیابی محسوب می شود. در نتیجه او می تواند در مدت مشخص شده تقاضا واخواهی کند.
در امور کیفری فاصله ابلاغ تا جلسه رسیدگی حداقل 3 روز می باشد اما در مورد جرائمی که مجازات آنها قصاص، قطع عضو و اعدام است و همچنین در مواردی که اقامتگاه متهم مشخص نیست، دادگاه بدون ابلاغ دستور به جلب متهم را می دهد.
این فاصله در امور حقوقی برای افراد ساکن ایران نباید کمتر از 5 روز و برای افراد مقیم خارج از کشور نباید کمتر از 2 ماه باشد.
ماموران ابلاغ وظیفه ابلاغ اوراق قضایی را به عهده دارند و باید این اوراق را ظرف 2 روز به دست خوانده برسانند و رسید آن را به دادگاه تحویل دهند.
ابلاغ اوراق قضایی در شهرهای بزرگ به عهده اداره ابلاغ، در شهرهای کوچک و روستاها به عهده ماموران انتظامی می باشد. ابلاغ اوراق قضایی به خارج از کشور نیز توسط وزارت امور خارجه انجام می شود.
ابلاغ اوراق قضایی در دادرسی و مدت آن نقش بسیار مهمی دارد. به طوری که اگر مامور ابلاغ، اوراق قضایی را در محلی به غیر از محل گفته شده ابلاغ قانونی کند و طرفین در جلسه دادرسی حاضر نشوند، دادگاه زمان دیگری را برای تشکیل جلسه معین خواهد کرد.
همچنین ممکن است مامور ابلاغ، ابلاغ را درست انجام داده باشد اما رسید ابلاغ را به دادگاه تحویل ندهد در این مورد نیز اگر طرفین در دادگاه حاضر نشوند دادگاه جلسه رسیدگی را به زمان دیگری موکول خواهد کرد.
منظور از ابلاغ شونده کسی است که اوراق قضایی به او ابلاغ می شود.
ابلاغ شونده ممکن است شخص حقوقی یا حقیقی باشد. شخص حقوقی یعنی ادارات و موسسات اعم از این که دولتی یا خصوصی باشند و شخص حقیقی یعنی افراد معمولی که دعوی علیه آنها اقامه شده است.