کسی که نسبت به موضوعی ادعایی دارد و برای احقاق حق خود به دادگاه کیفری شکواییه تقدیم می کند یا در دادگاه حقوقی دادخواست تنظیم می نماید باید بتواند ادعا خود را با دلایل و مدارک معتبر اثبات کند.
بار اثبات دعاوی همیشه با مدعی خواهد بود و مدعی در اکثر مواقع کسی است که دعوا را اقامه کرده است پس خود او نیز باید ادعایش را اثبات کند. یکی از دلایل معتبر برای اثبات ادعا در دادگاه، شهادت شهود می باشد.
تعریف شهادت
شهادت به این معنا است که در دادگاه حقوقی یا کیفری، شخصی غیر از طرفین دعوا حاضر شده و دیده ها، شنیده ها یا اطلاعات خود در مورد موضوع دعوا را به اطلاع قاضی دادگاه برساند. شاهد یا خود به صورت اتفاقی ناظر و شاهد واقعه بوده است یا به درخواست یکی از طرفین به عنوان شاهد در زمان وقوع آن موضوع حضور داشته است. برای مثال ممکن است شما مبلغی را بدون دریافت رسید به دیگری قرض داده باشید و شخص بدهکار دریافت این مبلغ را انکار کند. در این زمان اگر شاهد داشته باشید می توانید پس از اقامه دعوا در دادگاه، مشخصات شاهد خود را به دادگاه اعلام کنید. دادگاه شاهد مذکور را احضار و شهادت او را ثبت می نماید.
شهادت از جمله دلایل معتبری است که در تمامی دعاوی حقوقی و کیفری قابل استفاده خواهد بود.
شرایط شهود
- اهلیت داشتن : اهلیت به این معنا است که شاهد باید بالغ و عاقل باشد. دختران در 9 سال تمام قمری و پسران در 15 سال تمام قمری به بلوغ می رسند.
- عادل باشد. منظور از داشتن عدالت آن است که شاهد به گناه و فساد مشهور نباشد.
- ایمان داشتن (کافر نبودن شاهد)
- طهارت مولد. منظور از طهارت مولد این است که شخص حلال زاده بوده و از رابطه مشروع متولد شده باشد.
- شاهد نباید به ولگردی یا تکدی گری مشغول باشد.
شاهد باید نسبت به موضوعی که دیده یا شنیده است با قطع و یقین کامل شهادت دهد. بررسی و ارزیابی ارزش و اعتبار شهادت گفته شده با قاضی دادگاه خواهد بود. اگر در هر زمان اثبات شود که شهادت گفته شده دروغ بوده است شاهد طبق قانون مجازات خواهد شد.
شهادت خویشاوندان در دادگاه
درگذشته شهادت خویشاوندان درجه یک و کسانی که با یک طرف دعوا رابطه خادم و مخدومی داشتند طبق قانون مورد پذیرش دادگاه قرار نمی گرفت.
اما با تصویب قانون آیین دادرسی کیفری مصوب 1392، شهادت خویشاوندان طرفین دعوی حتی خویشاوندان درجه یک مثل پدر و مادر و فرزند و همچنین شهادت کسانی که با طرفین دعوی رابطه خادم و مخدومی دارند، مورد پذیرش دادگاه قرار می گیرد.
تعداد شاهد در دادگاه
دو شاهد مرد
در دعاوی اصل طلاق و انواع آن، رجوع در طلاق، دعاوی غیر مالی مثل دعوی بلوغ، جرح و تعدیل، عفو از قصاص، وکالت و وصیت
دو شاهد مرد یا یک شاهد مرد و دو شاهد زن
در دعاوی مالی مثل دریافت ثمن مبیع، معاملات، وقف، اجاره، وصیت به نفع مدعی، غصب و اصل نکاح
چهار شاهد زن یا یک شاهد مرد و دو شاهد زن
این دعاوی معمولا دعاوی هستند که زنان نسبت به آنان اطلاعات بهتری دارند مثل تولد، رضاع، بکارت، عیوب درونی زنان.
یک شاهد مرد و دو شاهد زن
جنایتی که مجازات آن دیه باشد. مثل قتل شبه عمد.
چهار شاهد مرد
جرائمی مثل زنا، لواط، تفخیذ و مساحقه با شهادت 4 مرد قابل اثبات است. در اینگونه جرائم شاهد، حتما باید عمل ارتکابی را دیده باشد.
شهادت شهود در امور حقوقی
شرایط و قوانین مربوط به شهادت شهود در امور حقوقی و کیفری یکسان می باشد. تنها تفاوت شهادت در امور کیفری و حقوقی آن است که در امور کیفری قانون، تعداد شهود لازم برای اثبات هر دعوی را مشخص کرده است در حالی که در امور حقوقی تعداد خاص شهود برای اثبات دعوی مشخص نشده اند و حتی در برخی از دعاوی حقوقی حضور یک شاهد کافی است.
جرح و تعدیل شهود
جرح شاهد به این معنا است که کسی ادعا کند شاهد شرایط لازم برای شهادت را دارا نمی باشد. مثل آنکه به سن قانونی نرسیده است یا ایمان ندارد. اما تعدیل به این معنا است که یک نفر ادعا کند شاهد عدالت ندارد و فاسد است.
جرح یا تعدیل شاهد باید قبل از ادا شهادت عنوان شود. مگر دلیل جرح یا تعدیل در جریان دادرسی و بعد از شهادت ایجاد شود.
جرح و تعدیل شاهد با شهادت شهود دیگر قابل اثبات بوده و به ارائه دلیل دیگر نیاز ندارد.
عدم حضور شاهد در دادگاه
وقتی دادگاه شاهدی را احضار می کند اگر شاهد در دادگاه حاضر نشود، و برای عدم حضور خود دلیل موجهی بیاورد که مورد قبول بازپرس قرار گیرد برای بار دوم احضار می شود.
اگر باز هم برای بار دوم در دادگاه حاضر نشود جلب می شود. حضور شاهد در دادگاه اجباری می باشد اما بیان شهادت از طرف او اجباری نیست.
اگر تعداد شهود زیاد باشد یا شاهد بیمار بوده یا کهولت سن داشته باشد، بازپرس می تواند خود به نزد شهود رفته و به تحقیق بپردازد.
پس گرفتن شهادت
شاهد بعد از ادا شهادت می تواند به دادگاه رجوع کرده و شهادت خود را پس بگیرد. اگر شاهد پس از صدور رای، شهادتش را پس بگیرد حتی اگر رای صادر شده باطل اعلام شده باشد، باز هم شهادت او دروغ محسوب شده و مشمول مجازات شهادت دروغ می شود.
مجازات شهادت دروغ
طبق قانون مجازات اسلامی شهادت دروغ جرم بوده و مجازات آن 3 ماه و یک روز حبس یا یک میلیون پانصد هزار تا دوازده میلیون ریال جزا نقدی است.
همچنین اگر براساس شهادت دروغ، قاضی دادگاه رای صادر کرده باشد، شاهد باید خسارتی را که به علت شهادت او به طرفین دعوا وارد شده است، جبران نماید.
اگر رای دادگاه صرفا بر اساس شهادت شاهد صادر شده باشد و پس از صدور رای مشخص شود که شهادت دروغ بوده است. کسی که رای علیه او صادر شده است می تواند درخواست اعاده دادرسی کند.
نحوه اثبات شهادت دروغ
پی بردن به شهادت دروغ از چند راه امکان دارد یکی علم قاضی است. قاضی باید شهادت را بررسی کرده و درباره صحت آن تحقیق کند. طریقه دیگر آن است که ناعادل بودن شاهد اثبات شده و شهود عادل دیگر شهادت دهند که شاهد دروغ گفته است. و در نهایت اقرار و اعتراف خود شاهد شهادت دروغ او را اثبات می کند.