جعل در اصطلاح حقوقی به معنی تغییر نوشته و سند به صورت متقلبانه برای ورود ضرر به دیگری است.
جعل سند به دو صورت مادی و معنوی ایجاد می شود. جعل مادی به معنای تغییر دادن شکل ظاهری سند است. مانند آنکه با روش هایی مثل تراشیدن یا خراشیدن سند آن را تغییر دهیم مثلا اسم حسین را به حسن تغییر دهیم. اما جعل معنوی به معنا ایجاد تغییر در مفاد یک سند است مثل آنکه شخص تنظیم کننده سند، مفاد آن را خلاف نظر طرفین تنظیم کند.
ساخت نوشته یا سند : جاعل به ساخت یک نوشته یا سند مثل شناسنامه یا سند مالکیت اقدام کرده به طوریکه با استفاده از این سند بتواند به دیگری خسارت وارد کند.
ساخت مهر و امضا : ساخت مهر یا تقلید امضا اشخاص برای سو استفاده از امضا یا مهر آنها و بدست آوردن منافع.
خراشیدن یا تراشیدن : جاعل با استفاده از وسیله ای نوک تیز مثل چاقو اقدام به خراشیدن یا تراشیدن بخشی از یک نوشته می کند. اگر بخشی از یک کلمه را حذف کند به این عمل او خراشیدن و در صورتی که یک کلمه را به طور کامل حذف کند به عمل او تراشیدن گویند.
قلم بردن : با استفاده از این روش جاعل می تواند بخشی از نوشته را محو کند، خط بزند یا به نوشته کلماتی را بیافزاید.
الحاق : الحاق به معنای اضافه کردن چیزی به سند است مثل آنکه در مقابل مبلغ چک مبلغی نوشته شود یا با اضافه کردن حرفی نام فرد تغییر کند.
تغییر تاریخ سند : شخص پس از تنظیم سند تاریخ آن را جا به جا می کند. مثل وقتی که چک به علت گذشتن مرور زمان قابلیت تعقیب کیفری خود را از دست داده است.
الصاق نوشته : اضافه کردن نوشته ای به نوشته دیگر از طریق منگنه کردن یا صحافی به طوری که نوشته واحدی بنظر رسد.
استفاده از مهر دیگران بدون اجازه او.
طبق قانون مجازات اسلامی شخصی که اسناد یا نوشته های عادی را جعل کند یا با اطلاع از جعلی بودن آنها، از آنها استفاده کند مجرم محسوب شده و به حبس از 6 ماه تا 2 سال یا به پرداخت جزا نقدی 3 تا 12 میلیون ریال محکوم می شود.
جعل سند و استفاده از سند مجعول دو جرم مجزا محسوب شده و برای هر کدام طبق قانون، مجازات در نظر گرفته شده است. کسی که هم سند را جعل کند، هم از آن استفاده کند به مجازات هر دو جرم محکوم می شود.
استفاده از سند مجعول زمانی جرم تلقی می شود که شخص از جعلی بودن سند آگاهی داشته، به قصد ضرر رساندن به دیگری از آن استفاده کند و استفاده از سند باعث ورود ضرر به دیگری شود.
کسی که حکم، امضا، مهر، فرمان یا دستخط مقام معظم رهبری یا روسای سه قوه را جعل نماید یا با علم به جعلی بودن این اسناد از آنها استفاده کند به مجازات حبس از 3 تا 15 سال محکوم خواهد شد.
کسی که اقدام به جعل و استفاده از موارد زیر کند، علاوه بر جبران خسارت به حبس از یک تا 10 سال محکوم می شود.
جعل حکم، امضا، مهر یا دستخط معاون اول رییس جمهور، وزیران، اعضا شورا نگهبان، نمایندگان مجلس شورا اسلامی و خبرگان، قضات، روسا و کارمندان و مسئولین دولتی
جعل مهر، تمبر یا علامت یکی از شرکت ها، موسسات یا ادارات دولتی یا نهاد های انقلاب اسلامی
جعل حکم دادگاه ها، اسناد یا حواله های صادر شده از خزانه دولتی
جعل منگنه یا علامتی که برای تعیین عیار طلا و نقره به کار می ورد.
هر کس به قصد ایجاد اخلال در وضعیت پولی و بانکی یا امنیت سیاسی و اجتماعی اقدام به جعل یا وارد کردن اسکناس رایج داخلی، خارجی، اسناد بانکی (برات یا چک های صادر شده از طرف بانک، اسناد تعهد آور، اوراق بهادار، حواله های صادر شده از خزانه دولتی) کند به حبس از 5 تا 25 سال محکوم می شود.
شخصی که مدرک اشتغال به تحصیل، فارغ التحصیلی، تاییدیه یا ریز نمرات تحصیلی دانشگاه ها و موسسات آموزش عالی و تحقیقاتی داخل یا خارج از کشور را جعل کند یا با اطلاع از جعلی بودن آنها، از آنها استفاده کند به مجازات یک تا سه سال حبس محکوم می شود.
شخصی که مهر، منگنه یا علامت ادارات، موسسات یا نهادهای عمومی غیر دولتی مثل شهرداری را جعل کرده یا با آگاهی نسبت به مجعول بودن آن مورد استفاده قرار دهد به حبس از 6 ماه تا 3 سال محکوم می شود.
شخصی که مهر، منگنه یا علامت شرکت های غیر دولتی یا تجارت خانه ها را جعل کند یا با علم به جعلی بودن آنها مورد استفاده قرار دهد به حبس از سه ماه تا دو سال محکوم می شود.
هر یک از کارمندان و مسئولان دولتی که در انجام وظایف خود در نوشتن احکام، تقریرات، اسناد، نوشته ها، سجلات مرتکب جعل و تزویر شود. اعم از این که امضا یا مهری بسازد، تحریف کند، کلمه ای را بیافزاید یا تغییر دهد به مجازات حبس از یک تا پنج سال و پرداخت جزا نقدی از 6 تا 30 میلیون ریال محکوم خواهد شد.
اگر افرادی غیر از کارمندان و مسئولان دولتی مرتکب چنین جرمی شوند به حبس از 6 ماه تا 3 سال یا پرداخت جزا نقدی 3 تا 18 میلیون ریال محکوم خواهند شد.
اگر کارمندان و مسئولان دولتی و مراجع قضایی در نوشته ها و قراردادهای مربوط به وظیفه شان مرتکب جعل و تزویر شوند. اعم از اینکه موضوع یا محتوا آن را تغییر دهند، گفته ها یا نوشته های مقامات را تحریف کنند به مجازات حبس از یک تا پنج سال یا به پرداخت جزا نقدی از 6 تا 30 میلیون ریال محکوم خواهند شد.
اگر اشخاص مذکور با آگاهی کامل نسبت به جعل اسناد و موارد گفته شده از آنان استفاده کنند به حبس از 6 ماه تا 2 سال یا به پرداخت جزا نقدی به میزان 3 تا 12 میلیون ریال محکوم خواهند شد.
کسی که اقدام به جعل سند عادی یا غیر رسمی کرده یا با اطلاع از جعلی بودن سند عادی آن را مورد استفاده قرار دهد به مجازات حبس از 6 ماه تا 2 سال و پرداخت جزا نقدی از 3 تا 12 میلیون ریال محکوم می شود.
عکس برداری از کارت شناسایی، اسناد هویتی و مدارک دولتی باید مهر شده باشد به طوری که با اصل آن اشتباه گرفته نشود در غیر این صورت جعلی محسوب شده و جاعل و استفاده کننده از این اسناد به مجازات حبس از 6 ماه تا 2 سال و پرداخت 3 تا 12 میلیون ریال جزا نقدی محکوم خواهند شد.
هرکس برای معافیت از سربازی یا خدمت دولتی خود یا دیگری گواهی پزشکی جعل کند به مجازات حبس از 6 ماه تا یک سال و پرداخت جزا نقدی از 3 تا 6 میلیون تومان محکوم خواهد شد.
هر گاه پزشکی برای معافیت شخص از خدمت دولتی یا نظام وظیفه گواهی پزشکی خلاف واقع صادر کند به مجازات حبس از 6 ماه تا 2 سال و پرداخت جزا نقدی از 3 تا 12 میلیون ریال محکوم می شود.
در قانون ایران ادعا جعل فقط نسبت به اسناد رسمی (مثل سند ازدواج، سند مالکیت) به علت اعتبار آنها پذیرفته است و نسبت به اسناد عادی (مثل قولنامه) ادعا انکار یا تردید مطرح می شود. به عبارت دیگر در مورد اسناد رسمی شخص ادعا جعل می کند و ادعا می کند که این سند ساختگی است. ولی در مورد سند عادی شخص امضا سند را انکار می کند. یا وکیل شخص از امضا سند توسط موکل خود اظهار تردید می کند.
در دادگاه حقوقی شخص می تواند تا پایان اولین جلسه رسیدگی نسبت به سند ارائه شده توسط شخص مقابل، در صورتی که سند رسمی باشد ادعا جعل و در صورتی که سند عادی باشد ادعا انکار یا تردید را مطرح کند.
سپس کارشناسان دادگاه به بررسی اصل سند پرداخته و نظر خود را به دادگاه اعلام می کنند. دادگاه حقوقی سند جعلی را باطل می کند. اما تعقیب کیفری جاعل یا استفاده کننده از سند مجعول توسط دادگاه کیفری با شکایت شاکی انجام می شود.