جرم تهمت و افترا به این معنا است که شخصی عملی را که در قانون مجازات اسلامی، جرم شناخته شده است به دیگری نسبت دهد بدون آنکه بتواند این موضوع را اثبات کند. مثلا شخص به دیگری بگوید دزد. اگر آن شخص واقعا دزد باشد این عمل تهمت و افترا محسوب نمی شود. اما اگر شخص مورد نظر دزد نبوده و دیگری نتواند دزدی او را اثبات کند، جرم افترا محقق شده است.
جرم افترا فقط نسبت به افراد حقیقی محقق می شود برای مثال وقتی می گوییم فلانی دزد است در حالی که نمی توانیم این موضوع را اثبات کنیم جرم افترا محقق می شود. ولی این جرم نسبت به اشخاص حقوقی محقق نمی شود، مثلا اگر بگوییم فلان شرکت دزد است مرتکب جرمی نشده ایم.
شخص باید جرم را به صورت واضح به دیگری نسبت دهد.
آن جرم باید به صورت واهی اتفاق افتاده باشد. به عبارت دیگر شخص جرمی مرتکب نشده ولی شاکی ادعا می کند که این جرم واقع شده است.
شاکی برای ضرر زدن و خدشه وارد کردن به اعتبار دیگری علیه او شکایت کرده باشد.
شاکی نتواند ارتکاب جرم توسط دیگری راثابت کند.
شخص باید مطلبی را که در آن جرمی به دیگری نسبت داده شده است منتشر کند یا با گفتار در مقابل جمعی از مردم جرمی را به دیگری نسبت دهد.
اگر شخص به صورت تلفنی یا در خفا به طوریکه دیگران متوجه نشوند به دیگری تهمت بزند مشمول جرم افترا نیست.
شخص افترا زننده باید سو نیت و قصد وارد کردن ضرر به دیگری را داشته و آگاهانه و از روی قصد به دیگری افترا بزند. علاوه بر آن تهمت زدن به دیگری باید واضح باشد اگر در قالب شوخی یا مزاح گفته شود تهمت یا افترا محسوب نمی شود.
نسبت دادن یک جرم به دیگری: حتما باید به دیگری جرمی نسبت داده شود تا جرم تهمت و افترا اتفاق افتد. اگر به دیگری عملی نسبت داده شود که جرم نبوده ولی برخلاف شرع است جرم افترا محقق نخواهد شد. برای مثال وقتی به دیگری می گوییم کلاهبردار، درحالی که نمی توانیم این موضوع را اثبات کنیم مرتکب جرم افترا شده ایم. اما وقتی به دیگری میگوییم بی تقوا مرتکب جرم افترا نشده ایم.
به طور صریح و واضح جرمی را به دیگری نسبت دهیم. مثلا اگر بگوییم فلانی مجرم یا بزهکار است. این کلمات توهین محسوب می شود. ولی اگر بگوییم فلانی دزد یا کلاهبردار است چون اشاره مستقیم و صریح به جرم کرده ایم مرتکب تهمت و افترا شده ایم.
شخصی که به دیگری جرمی را نسبت می دهد باید بتواند حرف خود را اثبات کند در غیر این صورت مرتکب جرم افترا شده است.
برای مثال اگر اتومبیل آقای الف دزدیده شده باشد و او آقای ج را به عنوان سارق اتومبیل خود به دادگاه معرفی کند. ممکن است جرم سرقت آقا ج اثبات شده یا او تبرئه شود. در هر دو حالت آقای الف مفتری (افترا زننده) محسوب نمی شود. ولی اگر آقای الف ماشین نداشته باشد یا ماشین او سرقت نشده باشد ولی به آقا ج تهمت بزند مرتکب جرم افترا شده است.
طبق قانون مجازات اسلامی هر کس از طریق چاپ مطلبی در روزنامه یا جراید یا سخنرانی در مجامع مختلف به دیگری موضوعی را نسبت دهد که طبق قانون جرم می باشد و نتواند آن را اثبات کند. به مجازات یک ماه تا یک سال حبس و تا 74 ضربه شلاق محکوم می شود. به این نوع افترا، افترا قولی گویند.
هر کس آگاهانه ابزار یا ادواتی را که نگهداری آنها جرم می باشد، از قصد و برای متهم کردن دیگری در خانه، محل کار، یا در وسایل شخصی او پنهان کند و در اثر این کار شخص مورد نظر مورد تعقیب قضایی قرار گیرد ولی پس از تحقیقات تبرئه شود. آن شخص به حبس از 6 ماه تا 3 سال یا تا 74 ضربه شلاق محکوم می شود. به این نوع افترا، افترا فعلی گویند.
تهمت ناموسی عبارت است از اینکه شخصی به دیگران تهمت زنا یا لواط بزند بدون آن که بتواند این موضوع را اثبات نماید. جرم این شخص طبق شرع و قانون مجازات اسلامی قذف بوده که مجازات آن 80 ضربه شلاق حدی می باشد.