جرم جعل به زبان عامیانه به این معنی است که شخصی نوشته، امضا یا مهری را ایجاد کند یا تغییر دهد طوری که دیگران را به اشتباه بیاندازد تا آن را به جای نوشته اصلی بپذیرند.
در واقع مهمترین مسئله در جرم جعل فریب افراد و به اشتباه انداختن آنان است تا نوشته و سند جعلی را به جای اصلی آن بپذیرند. به عبارت دیگر ملاک تشخیص جرم جعل به اشتباه انداختن دیگران است نه شبیه بودن دو نوشته. مثال این موضوع زمانی است که مثلا شخصی گذرنامه ای را جعل کرده و در زیر آن امضا زده باشد این موضوع دیگران را به اشتباه انداخته و شاید فکر کنند امضا برای مسئول اداره گذرنامه است ولی اگر زیر آن اثر انگشت بزند کسی به اشتباه نمی افتد چون مشخص است که مسئول گذرنامه انگشت نمی زند و از امضا استفاده می کند.
عنصر معنوی یا عنصر روانی جرم جعل به این معنا است که مرتکب هم باید قصد ایجاد یا تغییر نوشته، هم قصد فریب دیگران را داشته باشد. ولی قصد سود بردن از آن نوشته لازم نیست چرا که ممکن است جاعل نوشته را برای سود بردن شخص دیگری ایجاد کند ولی همین که قصد ایجاد نوشته برای فریب دیگران را داشته است حتی سودی هم نبرد، مجرم شناخته می شود.
عنصر مادی ممکن است به صورت فعل مثبت باشد. فعل مثبت یعنی انجام دادن کار مثل ایجاد سند جعلی یا ایجاد تغییر در سند رسمی. ممکن به صورت فعل منفی باشد. فعل منفی یعنی ترک کردن عملی مثلا شخصی که سندی را برای تنظیم رسمی آن می نویسد بخشی از تقریرات سند را جا بیندازد و حذف کند.
برای تحقق جرم جعل حتما باید دو عنصر مادی و معنوی وجود داشته باشند.
سند بر دو نوع است سند عادی و سند رسمی. سند رسمی نوشته ای است که طبق قانون و توسط مامور دولت تنظیم می شود مثل شناسنامه و سند عادی سندی است که توسط اشخاص عادی تنظیم شده و به امضا آنها میرسد مثل چک، سفته.
جعل سند و استفاده از سند مجعول هر دو جرم است پس اگر یک نفر هر دو را انجام دهد به مجازات هر دو به صورت جداگانه محکوم می شود.
هر کس سند رسمی را جعل کند چه از کارمندان دولت باشد چه نباشد به حبس از 1 تا 5 سال یا جزا نقدی 6 تا 30 میلیون ریال محکوم می شود.
هر کس سند عادی را جعل کند چه از کارمندان دولت باشد چه نباشد به حبس از 6 ماه تا 2 سال یا جزا نقدی 3 تا 12 میلیون ریال محکوم می شود.
هر کس با اطلاع از جعلی بودن سند از آن استفاده کند علاوه بر جبران خسارت به 6 ماه تا 3 سال حبس و 3 تا 18 میلیون ریال جزا نقدی محکوم می شود.
طبق قانون هر کس موارد زیر را جعل کند یا با اطلاع از مجعول بودن، از آنان استفاده کند به مجازات 1 تا 10 سال حبس محکوم می شود.
جعل مهر یا علامت شرکت های غیر دولتی 3 ماه تا 2 سال حبس دارد.
اگر کارکنان دولت، کارکنان مراجع قضایی یا ماموران خدمات عمومی در نوشته های مربوط به وظیفشان مرتکب جعل شوند مثل اینکه موضوع یا متن گفته یا نوشته شده مقام رسمی را تغییر دهند یا بخشی از آن را حذف کنند یا مهر و امضا مقام رسمی را جعل کنند به 1 تا 5 سال حبس یا جزای نقدی از 6 تا 30 میلیون ریال به اضافه مجازات اداری محکوم می شوند علاوه بر آن باید خسارت ایجاد شده را نیز جبران کنند.
طبق قانون خدمت وظیفه عمومی کسی که کارت پایان خدمت را جعل کند یا با شهادت و ادعا دروغ، پنهان کردن حقیقت، دادن رشوه باعث معافیت خود یا دیگران شود به حبس از 1 تا 5 سال محکوم می شود.
برای رسیدگی به جرم جعل دادگاه محل وقوع جرم صلاحیت دارد اما در مواردی دادگاه محل کشف جرم، دستگیری متهم و محل اقامت او نیز صالح اند. برای مثال متهم در حوزه هر دادگاهی دستگیر شود پس از انجام تحقیقات، او را به دادگاه محل وقوع جرم می فرستند اما اگر محل وقوع جرمش معلوم نباشد در همان دادگاهی که دستگیر شده است به جرائمش رسیدگی می شود.
اگر متهم مرتکب جرائم متعددی شده باشد دادگاهی صالح به رسیدگی به تمام جرائم او است که مهم ترین جرم در حوزه آن اتفاق افتاده باشد ولی اگر جرائم متهم از حیث درجه باهم برابر باشند یعنی متهم یک جرم را به دفعات انجام داده باشد در حوزه هر دادگاهی دستگیر شود همان دادگاه صالح به رسیدگی است.
جرم جعل از جرائم غیر قابل گذشت است به این معنا که حتی اگر شاکی خصوصی رضایت دهد باز هم مجرم باید جزایش را تحمل کرده و جریمه نقدی را بپردازد.